वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ (मराठी भाषेचे व्याकरण)

१)अत्तराचे दिवे जाळणे :- भरपूर उधळपट्टी करणे.

२)अवदसा आठवणे :- वाईट बुद्धी होणे.

३)अंगवळणी पडणे :- नित्य सवयीचे होणे.

४)अंगाचा तिळपापड होणे :- अतिशय संताप येणे.

५)अंगीकार करणे :- स्वीकार करणे.

६)आ वासणे :- आश्चर्याने पाहणे.

७)आभाळ फाटणे :- चारी बाजूंनी संकटे येणे.

८)इतिश्री होणे :- शेवट होणे.

९)उखळ पांढरे होणे :- भरपूर संपत्ती मिळणे.

१०)ओनामा करणे :- प्रारंभ करणे.

११)अक्काबाईचा फेरा येणे :- दारिद्र्य येणे.

१२)अटकेपार झेंडा लावणे :- पराक्रमाची शर्थ गाजविणे.

१३)आहुती देणे :- अर्पण करणे.

१४)अंगाची लाही लाही होणे :- अतिशय संताप येणे.

१५)अर्धचंद्र देणे :- हकालपट्टी करणे.

१६)आवंढा गिळणे : दुःख आवरणे.

१७)ओलीस ठेवणे :- गहान ठेवणे.

१८)ऋण फेडणे :- उपकाराची परतफेड करणे.

१९)उदक सोडणे :- त्याग करणे.

२०)कचाट्यात सापडणे :- तावडीत सापडणे.

२१)कणीक तिंबणे :- सपाटून मार देणे.

२२)कानाचे डोळे करणे :- अतिशय लक्षपूर्वक ऐकणे.

२३)कानाशी लागणे :- हळू आवाजात सांगणे, कुजबुजणे.

२४)कंबक्ती काढणे :- खरडपट्टी काढणे.

२५)काळिमा फासणे :- कलंक लावणे.

२६)कुरापत काढणे :- खोडी काढणे.

२७)खसखस पिकणे :- मोठ्याने हसणे.

२८)खिजगणतीत धरणे :- जमेस धरणे.

२९)'ग'ची बाधा होणे :- अहंकार वाढणे, खूप गर्विष्ठ होणे.

३०)अठरा विश्वे दारिद्र्य असणे :- अतिशय दारिद्र्यात असणे.

३१)गंगेत घोडे न्हाणे :- योजलेले काम कसेबसे पार पडणे.

३२)ग्रहण सुटणे :- संकटातून मुक्त होणे.

३३)घर डोक्यावर घेणे :- घरात खूप आरडाओरडा करणे.

३४)घरावर तुळशीपत्र ठेवणे :- घरादाराचा त्याग करणे.

३५)आकाशपाताळ एक करणे :- नाहक गोंधळ घालणे.

३६)चहा करणे :- स्तुती करणे, वाहवा करणे.

३७)जीव मुठीत धरणे :- मन घट्ट करणे.

३८)जखमेवर मीठ चोळणे :- उणिवांकडे मुद्दाम निर्देश करणे.

३९)जीव की प्राण असणे :- प्राणांहून प्रिय असणे.

४०)जिवापाड जपणे :- मायेने खूप काळजी घेणे.

४१)आकाशाची कुऱ्हाड कोसळणे :- नैसर्गिक आपत्ती उद्भवणे.

४२)टक लावून पाहणे :- एकसारखे पाहणे.

४३)डोक्यात प्रकाश पडणे :- नेमके लक्षात येणे.

४४)तमा नसणे :- पर्वा नसणे.

४५)तोंडचे पाणी पळणे :- अतिशय घाबरणे.

४६)तोंडाला पाणी सुटणे :- खाण्याची तीव्र इच्छा उत्पन्न होणे.

४७)तोंडात बोटे घालणे :- नवल करणे, आश्चर्यचकीत होणे.

४८)देशोधडीला लागणे :- अधोगती होणे.

४९)दाती तृण धरणे :- शरण येणे.

५०)दात कोरून पोट भरणे :- अतिशय काटकसर करणे.

५१)थुकी झेलणे :- भलती खुशामत करणे.

५२)धाबे दणाणणे :- भीतीने गर्भगळीत होणे.

५३)नाकी नऊ येणे :- बेजार होणे.

५४)नक्राश्रू ढाळणे :- खोटे दुःख प्रदर्शित करणे.

५५)पदरमोड करणे : शिलकीतील उरलेसुरले खर्च करणे.

५६)पाचावर धारण बसणे :- भीतीने बोबडी वळणे.

५७)कंठ दाटून येणे :- गहिवरून येणे.

५८)कानाडोळा करणे :- साफ दुर्लक्ष करणे.

५९)काळीज मोठे होणे :- खूप आनंद होणें.

६०)काकुळतीस येणे :- करुणा भाकणे, गयावया करणे.

६१)कृतकृत्य होणे :- धन्य होणे, समाधानी होणे.

६२)कौल देणे :- निर्णय देणे.

६३)खडे फोडणे :- दोष लावणे.

६४)खूणगाठ बांधणे :- पक्का निश्चय करणे.

६५)गळ घालणे :- आग्रह करणे.

६६)गाशा गुंडाळणे :- निघून जाणे.

६७)कागदी घोडे नाचविणे :- फक्त लिखानात शौर्य गाजविणे.

६८)गावी नसणे :- अजिबात माहीत नसणे.

६९)चकित होणे :- थक्क होणे.

७०)खोळंबा करणे :- अडथळा निर्माण करणे.

७१)चतुर्भुज होणे :- कैद होणे, लग्न करणे.

७२)चौदावे रत्न दाखविणे :- खूप मार देणे.

७३)जीवावर उदार होणे :- प्राणांची पर्वा न करणे.

७४)जीव लावणे :- लळा लावणे.

७५)जिवाचे रान करणे :- अतिशय कष्ट करणे.

७६)जिवात जीव येणे :- हायसे वाटणे.

७७)झोकून देणे :- मनापासून काम करणे.

७८)डाळ न शिजणे :- मात्रा न चालणे, निरुपाय होणे.

७९)ढोर मेहनत करणे :- खूप कष्ट करणे.

८०) तोंड सांभाळून बोलणे :- जपून बोलणें.

८१)तरणोपाय न उरणे :- अन्य चांगला उपाय न सुचणे.

८२)त्रेधा उडणे :- फार फजिती होणे.

८३)तिलांजली देणे :- त्याग करणे.

८४)तारे तोडणे :- असंबद्ध बोलणे.

८५)दोन हात करणे :- सामना करणे.

८६)देवाज्ञा होणे :- मरण पावणे.

८७)थंडा फराळ करणे :- उपाशी राहणे.

८८)धारातिर्थी पडणे :- युद्धात मरण येणे.

८९)धूळ चारणे :- पूर्ण पराभव करणे.

९०)नाकाने कांदे सोलणे :- खोटी ऐट मिरविणे.

९१)नाकी दम येणे :- दमछाक होणे.

९२)पदरात घालणे :- स्वाधीन करणे.

९३)पालथ्या घड्यावर पाणी घालणे :- व्यर्थ उपदेश करणे.

९४) पांग फेडणे :- उपकाराची परतफेड करणे.

९५) प्राण कंठाशी येणे :- अतिशय घाबरणे.

९६)पोबारा करणे :- पळून जाणे.

९७)पोटाला चिमटे घेणे :- अर्धपोटी, उपाशी राहणे.

९८)बडतर्फ करणे :- कामावरून कमी करणे.

९९)बांगडी फुटणे :- वैधव्य येणे.

१००)मनात मांडे खाणे :- मनोराज्य करणे, कल्पनाविश्वात रमणे.

१०१)मेटाकुटीला येणे :- त्रासून जाणे.

१०२)मेतकूट जमविणे :- दृढ मैत्री जमविणे.

१०३)राम नसणे :- अर्थ नसणे.

१०४)राजी असणे :- संमत असणे.

१०५)वाटेकडे डोळे लावून बसणे :- आतुरतेने वाट पाहणे.

१०६)वाऱ्यावर सोडणे :- दुर्लक्ष करणे.

१०७)विपर्यास करणे :- एखाद्या गोष्टीचा चुकीचा अर्थ लावणे.

१०८)वाटाण्याच्या अक्षता लावणे :- स्पष्ट शब्दात नकार देणे.

१०९)सळो की पळो करून सोडणे :- खूप त्रास देणे.

११०)सुंबाल्या करणे :- पळून जाणे.

१११)हतबल होणे :- असमर्थ होणे.

११२)हातघाईवर येणे :- अधीर होणे.

११३)अंगावर मूठभर मांस चढणे :- अल्पस्तुतीने हुरळून जाणे.

११४) अग्निदिव्य करणे आकाशाला :- सत्यता पटविण्यासाठी प्राणांतिक संकटातून जाणे.

११५)आकाशाला गवसणी गालणे :- अशक्य गोष्ट शक्य करण्याचा प्रयत्न करणे.

११६)काखा वर करणे :- जवळ काहीसुद्धा नसणे, जबाबदारी टाळणे.

११७)कानउघाडणी करणे :- चुकीबद्दल कडक शब्दात समज देणे.

११८)उष्ट्या हाताने कावळा न हाकणे :- स्वतःचे काहीही कधीच दुसऱ्याला न देणे

११९)उलटी अंबारी हाती येणे :- कंगाल होणे, भीकेला लागणे.

१२०)उंटावरून शेळ्या हाकणे :- स्वतः रिकामटेकडे राहून इतरांना उपदेश करणे.

१२१)गरीबी पाचवीला पुजलेली असणे :- जन्मापासून दारिद्र्यात वाढणे.

१२२)खाल्ल्या घरचे वासे मोजणे :- उपकारांची जाणीव न ठेवणे.

१२३)कानाला खडा लावणे :- एखादी चूक पुन्हा न करण्याचा निर्धार करणे.

१२४)ताटाखालचे मांजर होणे :- एखाद्याच्या पूर्णपणे अंकित होऊन राहणे.

१२५)दिङ्मूढ होणे :- एखाद्या प्रसंगी काय करावे ते न समजणे

१२६)लहान तोंडी मोठा घास घेणे :- स्वतःपेक्षा अधिक पात्र व्यक्तीस सल्ला देणे.

१२७)सुंठीवाचून खोकला जाणे :- कोणत्याही उपायाविना त्रासमुक्त होणे.

१२८)हातातोंडाशी गाठ पडणे :- मोजकेच खाण्यास मिळणे.

१२९)पांघरुण घालणे :- जाणुनबुजून दुर्लक्ष करणे.

१३०)पायाला भिंगरी बांधणे :- सतत फिरत राहणे.

१३१)पाणउतारा करणे :- अपमान करणे.

१३२)बस्तान बसविणे:- जम बसविणे.

१३३)बोळवण करणे :- पाठवणी करणे, रवानगी करणे.

१३४)मात्रा न चालणे :- उपाय न चालणे.

१३५)मुलाहिजा न बाळगणे :- पर्वा न करणे.

१३६)मुसंडी मारणे :- वेगाने पुढे घुसणे.

१३७)रसातळाला जाणे :- नाश होणे.

१३८) रक्ताचे पाणी करणे :- खूप कष्ट करणे.

१३९)राम म्हणणे :- मरण पावणे.

१४०)वाकडे पाऊल पडणे :- दुर्वर्तन घडणे.

१४१)वेशीवर टांगणे :- सर्वांसमोर जाहीर करणे.

१४२)विडा उचलणे :- प्रतिज्ञा करणे.

१४३)सव्यापसव्य करणे :- यातायात करणे.

१४४)षटकर्णी होणे :- गुप्त गोष्ट इतरांना समजणे.

१४५)सूतोवाच करणे :- प्रारंभ करणे.

१४६)हात ओले होणे :- फायदा होणे.

१४७)हातावर तुरी देणे : फसवून पळून जाणे.

============================

संकलक :- शंकर सिताराम चौरे ( प्रा. शिक्षक )

जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा - जामनेपाडा

केंद्र -- रोहोड, ता. साक्री, जि. धुळे

९४२२७३६७७५ / ७७२१९४१४९६